Środa Popielcowa jest ważnym dniem dla każdego katolika ponieważ rozpoczyna okres Wielkiego Postu, czyli okres przygotowania do świąt paschalnych. Sama nazwa tego dnia pochodzi od pokutnego gestu posypywania głów popiołem. Popiół ten uzyskuje się ze spalonych zeszłorocznych gałązek palmowych. Popiół, pył, ziemia były traktowane jako znak żałobny i umartwienia. Chrystus powoływał się na ten zwyczaj m.in. w słowach: "Biada tobie Korozain! Biada tobie, Betsaido!... Gdyby w Tyrze i Sydonie działy się podobne cuda, już dawno w worze i popiele by się nawróciły!" (Mt 11,21)

W pierwotnym Kościele, na początku Wielkiego Postu, biskup "wyprowadzał" ze wspólnoty pokutników, którzy dopuścili się szczególnie ciężkich, publicznych grzechów. Przez przywdzianie szat pokutnych i posypanie głów popiołem rozpoczynali oni okres umartwienia i naprawy życia. W Wielki czwartek biskup przyjmował ich ponownie do zgromadzenia Kościoła. Od ok. IX wieku, gdy publiczna pokuta została zastąpiona spowiedzią indywidualną, zwyczaj posypywania głów popiołem zaczął rozpowszechniać się na wszystkich uczestników liturgii. W tej formie dotrwał do dnia dzisiejszego. Popiół pozostaje zewnętrznym znakiem rozpoczęcia pokuty i nawrócenia. Jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych i rozpoznawalnych symboli w liturgii chrześcijańskiej. Posypywaniu głów popiołem towarzyszą słowa kapłana:

" Z prochu powstałeś i w proch się obrócisz." (Rodz 3,19) lub

" Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię" (Mk 1,15)

Znak posypania głowy popiołem nie jest sakramentem, więc mogą go przyjąć także osoby, które żyją w stanie grzechu ciężkiego.